رشد پوپولیسم در غیاب احزاب و جامعه مدنی فعال

منبع:/https://www.irna.ir

برخی از صاحبنظران بر این باور هستند كه بدون وجود احزاب قوی و در غیاب جامعه مدنی فعال، تفكرات پوپولیستی(عوام گرایانه) میدان دار جامعه می شود و فرایند توسعه پایدار را مختل می سازد.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، از شاخصه های اصلی و برجسته نظام های مردمسالار، وجود و تقویت تحزب در كشور است. جامعه ما نیز از این مساله مستثنی نیست و برداشتن قدم های جدی در این عرصه امری غیر قابل كتمان است.
با این حال سوالی كه مطرح می شود این است كه تحزب و نظام حزبی تا چه اندازه ای در جامعه ما نهادینه شده است؟ از طرفی دیگر در صورت پذیرش نهادینه شدن احزاب، كاركرد و كارنامه آنها چه نمره ای می گیرد.
بررسی تاریخ تحزب ایران در سده گذشته بیانگر بیماری مزمن و ناكارآمدی احزاب در پیش و پس از انقلاب اسلامی بوده است. احزاب نتوانستند قابلیت و توانایی‌های خود و كار ویژه‌های مطلوب «حزب» را نشان دهند و اهداف تاسیس این پدیده سیاسی را محقق سازند و خود به عنوان مولود حركت‌های سیاسی، به جریان‌های سیاسی كارآمد، پویا و بادوام منجر گردند.
این كه تحزب در ایران نتوانسته قوام بگیرد به علت و دلایلی باز می گردد. در این میان به نظر می رسد جاری و ساری نشدن نظام حزبی نخست به فرهنگ سیاسی ما باز می گردد كه هنوز در كوچه پس كوچه های طایفه تباری باقی مانده است.
البته تمامی علل ناكارآمدی احزاب ایرانی داخلی نیست، بلكه حزب و تحزب، در كلیه نظام‌ها و عرصه‌های سیاسی خارجی و به‌ویژه در جهان سوم، بسیار آسیب‌پذیر است و بعضی از مشكلات اساسی آن همچون سازمان‌محوری، امكان دولت ساخته شدن و... ریشه جهانی دارد.
در كشورما، رفتارها و عملكرد احزاب در آستانه انتخابات شدت می یابد و پس از آن بیشتر احزاب دوباره به خواب زمستانی فرو می روند تا انتخابات دیگر به عرصه آیند. به عبارتی دیگر فعالیت احزاب بیشتر به صورت فصلی بوده و پایدار نیست.
از آن جایی كه رشد پوپولیست ها در جایی حالت تصاعدی و چشمگیر پیدا می كند كه جامعه حالتی توده وار داشته باشند؛ فقدان احزاب قوی و كارآمد، مهیاترین شرایط برای رونق تفكر پوپولیستی است. زیرا جامعه ای كه تبدیل به جامعه ای همسان و توده وار شود فضایی اندك برای تخصص گرایی و كنشگری نخبگان باقی می ماند و جایی كه نخبگان ضعیف باشند آن جامعه دچار ركود فكری و كاركردی می شود. از این رو به نظر می رسد هدفمند شدن احزاب و نهادینه شدن تحزب، خطر رشد و گسترش پوپولیسم را از بین می برد.
در واقع كنشگری سیاسی و حضور در عرصه سیاست بدون وجود احزاب قوی و مشخص بی گمان جامعه را به سمت پوپولیسم می برد و این مساله ای است كه باید همواره مدنظر باشد. تا زمانی كه احزاب نهادینه و سامان مند نشوند و احزابِ فصلی و بدون برنامه مشخص میدان دار شوند انتظار از تحقق تمام و كمال نظام حزبی معنا ندارد.
بر این اساس وجود احزاب توانمند و كارآمد به تقویت جامعه مدنی می انجامد كه همین مساله نیز پاسخگویی را به امری متداول مبدل می سازد؛ به این معنی كه افراد و جریان های سیاسی به دلیل حس نظارتی كه بر رفتار و رویكردهای آنان وجود دارد، سعی می كنند در برابر مطالبات پاسخگو باشند.
از این رو در غیاب احزاب، پوپولیسم مخاطرات بسیاری برای مردمسالاری ایجاد می كند چرا كه پوپولیست ها با سوار شدن بر موج شكاف ها و نارضایتی های مردم و طرح شعارهای عوام فریبانه، تیشه به ریشه دموكراسی و نهادهای برخاسته از آن می زنند.
بنابراین توقع توسعه پایدار با غلبه پیدا كردن رویكرد پوپولیستی نه تنها امكان تحقق ندارد بلكه جامعه را به سمت عقب می راند و موتور توسعه ای را به حالت خاموش در می آورد.